Wyrok Sądu Rejonowego

I C 1234/21

WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

15 marca 2023 roku

Sąd Rejonowy w Warszawie, dnia 15 marca 2023 roku Wydział Cywilny w składzie: Przewodniczący: Sędzia Anna Kowalska Protokolant: Jan Nowak

po rozpoznaniu 15 marca 2023 roku w Warszawie na rozprawie

sprawy z powództwa Adam Wiśniewski przeciwko Skarbowi Państwa - Prokuratura Okręgowa w Warszawie o zapłatę

1. zasądza od pozwanego Skarbu Państwa - Prokuratura Okręgowa w Warszawie na rzecz powoda Adam Wiśniewski kwotę 1000 zł (tysiąc złotych); 2. oddala powództwo w pozostałym zakresie; 3. odstępuje od obciążania stron kosztami procesu.

Sędzia Anna Kowalska

UZASADNIENIE

Adam Wiśniewski wniósł o zasądzenie od pozwanego Skarbu Państwa - Prokuratura Okręgowa w Warszawie kwoty 5000 zł tytułem zadośćuczynienia. W uzasadnieniu pozwu wskazał, że przedmiotem w sprawie jest bezprawne ocenzurowanie przez prokuratora Janinę Zielińską przesyłki z Biura Rzecznika Praw Obywatelskich w Warszawie, którą otrzymał przebywając w Areszcie Śledczym w Warszawie, a która w żadnym wypadku nie podlegała ocenzurowaniu. W szeregu pism, rzekomo wyjaśniających zaistniałą sytuację, sam prokurator przyznaje, że pieczątkę "ocenzurowano" przyłożył pracownik sekretariatu "mechanicznie". W ocenie powoda podpis złożony przez samego prokuratora wręcz bezsprzecznie stwierdza, że przesyłka przeszła wszystkie etapy związane z ocenzurowaniem listów przez Prokuraturę, co świadczy o ocenzurowaniu przesyłki powoda. Powód wskazał na zaniedbania pracowników sekretariatu i samego prokuratora. Pozwany Skarb Państwa - reprezentowany przez Prokuraturę Okręgową w Warszawie wniósł o oddalenie powództwa i zwrot kosztów procesu. W uzasadnieniu wskazał, że poza sporem powinno być, że powód przebywał w Areszcie Śledczym w Warszawie w związku z toczącym się postępowaniem II K 123/20, prowadzonym przez Prokuraturę Okręgową w Warszawie. W tym czasie otrzymał z Biura Rzecznika Praw Obywatelskich w Warszawie korespondencję, którą opatrzono pieczątką "ocenzurowano", pod którą podpisał się Prokurator Prokuratury Okręgowej Janina Zielińska i która była otwarta. W związku z powyższym powód przesłał do pozwanego pisma z 1 kwietnia 2022 roku oraz z 15 kwietnia 2022 roku, w których zażądał wyjaśnienia sprawy. Bezspornym w sprawie jest, że powód otrzymał otwartą przesyłkę z pieczęcią "ocenzurowano" z podpisem prokuratora. Obowiązująca w 2020 roku wykonawczym zasada z 2018 roku ustala, że korespondencja tymczasowo aresztowanego podlega zatrzymaniu, cenzurze lub nadzorowi organu, do którego dyspozycji tymczasowo aresztowany pozostaje, przy czym nie jest to wymóg obligatoryjny i zależy od decyzji organu. Zgodnie z art. 100 kkw korespondencję tymczasowo aresztowanego z przedstawicielem niebędącym adwokatem ani radcą prawnym, który został zaaprobowany przez Annę Kowalską do reprezentowania tymczasowo aresztowanego przed tym Sądem, Prokuraturą, Policją oraz organami powołanymi na podstawie ratyfikowanych przez Rzeczpospolitą Polską umów międzynarodowych dotyczących ochrony praw człowieka przesyła się bezpośrednio do adresata. Przesyłka została skierowana do powoda nie bezpośrednio a za pośrednictwem organu omyłkowo. Ponadto, samo otwarcie pisma polegające na otwarciu koperty nie jest jednoznaczne z zapoznaniem się z zawartością koperty, jak i z treścią pisma. Powód otrzymał od pozwanego wyjaśnienie pisemne, że otwarcie koperty nastąpiło mechanicznie, przez pracownika sekretariatu, również przystawił on mechanicznie pieczątkę "ocenzurowano". Ani jednak osoba stemplująca przesyłkę, ani prokurator, który podpisał się pod pieczątką, nie oświadczyli, że zapoznali się z zawartością i treścią przesyłki. Powyższe okoliczności ustalono w toku postępowania wyjaśniającego w sprawie II K 123/20 i wynika to z uzasadnienia postanowienia o odmowie wszczęcia śledztwa. Aby żądać zadośćuczynienia powód musi wykazać naruszenie dobra osobistego, jak i bezprawność naruszenia tego dobra, przy czym naruszenie dobra musi być obiektywne, a nie dokonane według miary indywidualnej zainteresowanego. Pozwany rzeczywiście otworzył przedmiotową kopertę, opatrzył pieczęcią "ocenzurowano", jednak brak jest dowodu na okoliczność, że ją rzeczywiście ocenzurował, co w słowniczku pojęć oznacza zapoznanie się z treścią pisma, usunięcie lub zamazanie jego treści. Aby powództwo było zasadne musi istnieć krzywda, czyli uszczerbek niemajątkowy tzw. "krzywda moralna", oprócz bezprawnego działania sprawcy. Nie wszystkie nawet bezprawne działania są zawinione i warunkują odpowiedzialność sprawcy. Kryterium przyznanego zadośćuczynienia jest rozmiar szkody niemajątkowej, czyli cierpienia. Okoliczność, że powód ponosi odpowiedzialność na zasadzie ryzyka bez wykazywania winy po stronie funkcjonariusza w dochodzeniu roszczeń, nie oznacza, że każde zachowanie "nieostrożne" pozwanego było bezprawne na tyle, że wyrządziłoby poszkodowanemu szkodę (art. 417 k.c.). Bez istnienia krzywdy, czyli trwałej zmiany, która nastąpiła u osoby skrzywdzonej np. naruszenia godności osobistej, nie będzie istniał obowiązek jej naprawienia w postaci zadośćuczynienia (art. 448 k.c.). Dowód w tym zakresie obciąża powoda na zasadzie art. 6 k.c. Stan faktyczny W styczniu 2022 roku powód Adam Wiśniewski przebywał w Areszcie Śledczym w Warszawie w związku z toczącym się postępowaniem II K 123/20, prowadzonym przez Prokuraturę Okręgową w Warszawie. W tym czasie otrzymał z Biura Rzecznika Praw Obywatelskich w Warszawie kopertę, która została otwarta przez pracownika sekretariatu Prokuratury Okręgowej w Warszawie, opatrzona pieczątką "ocenzurowano", pod którą podpisał się Prokurator Prokuratury Okręgowej Janina Zielińska. Okoliczności bezsporne, dowód: − zeznania powoda Adam Wiśniewski - k. 2 − list z Biura Rzecznika Praw Obywatelskich w Warszawie z 20 stycznia 2022 roku wraz z kopertą - k. 5 Powód otrzymał kopertę zaklejoną taśmą, zwrócił się pismem do Prokuratora Prokuratury Okręgowej w Warszawie Janiny Zielińskiej o wyjaśnienie powyższej sytuacji. Pismem z 5 lutego 2022 roku powód ponownie zwrócił się z pytaniem, dlaczego została ocenzurowana przesyłka. Pismem z 1 marca 2022 roku Prokurator Prokuratury Okręgowej w Warszawie Janina Zielińska poinformował, że przedmiotowa korespondencja nie została faktycznie ocenzurowana. Pieczęć o cenzurowaniu pracownik sekretariatu umieścił na niej mechanicznie, jak na każdej przesyłce kierowanej do osoby tymczasowo aresztowanej, jednakże prokurator podjął decyzję o niecenzurowaniu przedmiotowej przesyłki i nie zapoznał się z jej treścią. W kolejnych pismach powód domagał się dalszych wyjaśnień w tej sprawie. Podniósł, że w kopercie znajdowały się kody z portalu ePUAP zarejestrowanej przez Prokuraturę Okręgową w Warszawie. Okoliczności bezsporne, dowód: − pismo z 1 lutego 2022 roku - k. 7 − pismo z 5 lutego 2022 roku - k. 9 − pismo z 1 marca 2022 roku - k. 11 − pismo z 15 marca 2022 roku - k. 13 − pismo z 1 kwietnia 2022 roku - k. 15 Postanowieniem z 10 kwietnia 2022 roku Prokuratura Okręgowa w Warszawie w sprawie oznaczonej PR 123/22 odmówiła wszczęcia śledztwa w sprawie "naruszenia w okresie od 20 stycznia 2022 do 1 lutego 2022 roku w Warszawie art. 267 kk przez otwarcie i ocenzurowanie korespondencji Adama Wiśniewskiego, najprawdopodobniej z Biura Rzecznika Praw Obywatelskich w Warszawie, czym działano na szkodę interesu prywatnego Adama Wiśniewskiego". Dowód: − postanowienie o odmowie wszczęcia z 10 kwietnia 2022 roku - k. 17 Postanowieniem z 10 maja 2022 roku Sąd Rejonowy w Warszawie utrzymał w mocy zaskarżone postanowienie z 10 kwietnia 2022 roku. Dowód: − postanowienie z 10 maja 2022 roku - k. 19 Ocena dowodów Powyższy stan faktyczny nie był przedmiotem sporu, został ustalony na podstawie bezspornych twierdzeń stron, zeznań powoda Adama Wiśniewskiego oraz zgromadzonych dokumentów. Sąd dał wiarę zeznaniom powoda Adama Wiśniewskiego w całości, gdyż były logiczne, spójne i korespondowały z pozostałym materiałem dowodowym. Wiarygodne były wszystkie zgromadzone w sprawie dokumenty, nikt ich nie kwestował, a i Sąd nie miał ku temu podstaw. Ocena prawna W myśl art. 23 k.c. dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach. Przepis ten wprost wskazuje, że dobrem osobistym chronionym prawnie jest tajemnica korespondencji. Wyjątek od tej zasady wprowadza art. 235 k.p.k. , który zezwala na cenzurowanie korespondencji osób tymczasowo aresztowanych. W myśl tego przepisu zatrzymania, cenzury lub nadzoru korespondencji tymczasowo aresztowanego dokonuje organ, do którego dyspozycji tymczasowo aresztowany pozostaje, chyba że organ ten zarządzi inaczej. Jeżeli organ, do którego dyspozycji tymczasowo aresztowany pozostaje, nie zarządzi zatrzymania, cenzury lub nadzoru korespondencji tymczasowo aresztowanego, decyzje te może podjąć prokurator nadzorujący, który powiadamia tymczasowo aresztowanego, obrońcę oraz organ, do którego dyspozycji tymczasowo aresztowany pozostaje, o przyczynach jej zatrzymania, ocenzurowania lub nadzoru. Możliwość cenzurowania korespondencji osób tymczasowo aresztowanych zgodnie z art. 100 kkw nie dotyczy korespondencji z adwokatem, radcą prawnym, Rzecznikiem Praw Obywatelskich oraz organami powołanymi na podstawie ratyfikowanych przez Rzeczpospolitą Polską umów międzynarodowych dotyczących ochrony praw człowieka, które przesyła się bezpośrednio do adresata. Odmiennie niż w art. 235 kpk nie ma wyjątków od powyższej reguły. Jak wynika z ustalonego, bezspornego stanu faktycznego, pracownicy pozwanego otworzyli korespondencję kierowaną do powoda z Biura Rzecznika Praw Obywatelskich w Warszawie, opatrzyli pieczęcią "ocenzurowano", a następnie prokurator opatrzył pieczęć podpisem. Naruszona zatem została tajemnica korespondencji powoda wbrew zakazowi wyrażonemu w art. 100 kkw. Zgodnie z art. 24 k.c. ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne. W razie dokonanego naruszenia może on także żądać, ażeby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności ażeby złożyła oświadczenie o odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. Na zasadach przewidzianych w kodeksie może on również żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny. Stosownie do art. 448 k.c. w razie naruszenia dobra osobistego sąd może przyznać temu, czyje dobro osobiste zostało naruszone, odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę lub na jego żądanie zasądzić odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez niego cel społeczny, niezależnie od innych środków potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia. Z art. 24 k.c. wynika domniemanie bezprawności naruszenia dobra osobistego. Ciężar udowodnienia, że działanie albo zaniechanie nie było bezprawne, spoczywa na osobie, która naruszyła dobro osobiste (por. Edward Gniewek w: System Prawa Prywatnego, red. Marek Safjan, opublikowane w LEX, Komentarz do art. 24 k.c., t. I i II, a także wyrok SN z 14 lutego 2008 roku, I CSK 403/07, LEX nr 393422). Należy także podkreślić, że do naruszenia dobra osobistego dochodzi już w momencie przekroczenia granicy dobra osobistego. "Nie jest także konieczne dla określenia istoty ochrony dóbr osobistych ustalenie mierników naruszenia poszczególnych dóbr. Przedmiotem skierowanego erga omnes obowiązku nie jest bowiem tylko zakaz "skutecznego naruszenia" pewnego stanu rzeczy, lecz znacznie szerszy ogólny zakaz samego jego "naruszania", czyli podejmowania - jako generalnie bezprawnych - zachowań wkraczających w sferę cudzego dobra osobistego. Na przykład z ochrony tajemnicy korespondencji wynika między innymi generalny zakaz uzyskiwania cudzej poczty (wiadomości) art. 119 k.k. i nawet jej późniejsze zniszczenie, "skasowanie" bez jej "otwarcia" nie zmienia faktu bezprawności samego nią zawładnięcia. Nie zmienia tego okoliczność, że po "usunięciu" takiej poczty ustaje stan naruszenia i zagrożenia zapoznania się z jej treścią; niedopuszczalne jest bowiem już samo stwarzanie takiego zagrożenia tajemnicy korespondencji. Ochronie, wyrażonej w szczególności konstrukcją domniemania bezprawności, podlega już pewna bariera wyznaczająca granicę zagrożenia chronionego stanu rzeczy, której to granicy przekraczać z zasady nie wolno, niezależnie od tego, czy znajdujące się za tą granicą dobro zostanie "skutecznie naruszone", ponieważ zgodnie z art. 24 k.c. wystarczy już samo jego zagrożenie" (Edward Gniewek, op. cit., t. I). Otwarcie korespondencji kierowanej do powoda stanowiło bez wątpienia naruszenie tajemnicy korespondencji, a działanie pozwanego było bezprawne. Nie ma żadnego znaczenia, czy prokurator czy też inni pracownicy pozwanego zapoznali się rzeczywiście z korespondencją kierowaną do powoda z Biura Rzecznika Praw Obywatelskich w Warszawie. Ochroną objęta jest sama tajemnica korespondencji, a jej naruszeniem jest już samo otwarcie koperty. Należy także podnieść, że identyczne sytuacje były wielokrotnie przedmiotem rozstrzygnięcia ETPC w Strasburgu (por. przykładowo: wyrok z 15 stycznia 2009 roku, 28328/06, Kudła v. Polska, wyrok z 10 lipca 2008 roku, 30210/04, Bykov v. Rosja, wyrok z 15 stycznia 2009 roku, 43507/04, Szczupak v. Polska, wyrok z 28 października 2010 roku, 40884/07, Grzęda v. Polska, wyrok z 20 października 2011 roku, 22892/05, Kamaszyński v. Polska, wyrok z 15 lutego 2011 roku, 7151/09, Łoś v. Polska, wyrok z 19 lipca 2011 roku, 48368/07, Mrozowski v. Polska, wyrok z 13 grudnia 2011 roku, 39372/06, Wilczek v. Polska, wyrok z 10 lipca 2012 roku, 13448/03, Janowski v. Polska). Przykładowo w sprawie Kudła v. Polska, koperty wysłane do skarżącego były ostemplowane pieczęcią Aresztu Śledczego w Krakowie i oznaczone "ocenzurowano" z odręcznie wpisaną datą. Rząd Polski utrzymywał, że korespondencja nie była cenzurowana, zaś notatka "ocenzurowano" na kopertach została napisana przez pomyłkę. ETPC stwierdził, że takie oznaczenie dowodzi, że były one czytane przez prokuratora. "ETPC wielokrotnie twierdził, że jak długo organy władzy w Polsce nie zaprzestaną praktyki stemplowania listów osadzonych stemplem "ocenzurowano", tak długo ETPC będzie musiał uznawać, że takie listy zostały otwarte, a ich zawartość przeczytana" (wyrok ETPC w Strasburgu z 15 stycznia 2009 roku, 28328/06, pkt 45). Na pokrzywdzonym spoczywa ciężar dowodu winy, chociażby w najlżejszej postaci, ponieważ przesłanką zasądzenia zadośćuczynienia pieniężnego za naruszenie dóbr osobistych jest krzywda wyrządzona z winy umyślnej lub nieumyślnej, niekoniecznie wskutek rażącego niedbalstwa (por. Janusz Barta w: System Prawa Prywatnego, red. Marek Safjan, opublikowane w LEX, Komentarz do art. 448 k.c., t. II). Zachowanie pracowników pozwanego było zawinione, przy czym należy przypisać im winę nieumyślną, a stopień winy ocenić jako rażące niedbalstwo. Otwieranie korespondencji kierowanej do osób tymczasowo aresztowanych nigdy nie powinno być czynnością mechaniczną, a na kopercie wyraźnie widoczny jest nadawca, którym jest Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich w Warszawie. Nie sposób uznać, że sam prokurator czy też pozostali pracownicy Prokuratury w Warszawie, którzy brali udział w otwarciu przesyłki adresowanej do powoda, nie wiedzieli o treści art. 100 kkw. Jak już wyżej wskazano, zgodnie z art. 448 k.c. w razie naruszenia dobra osobistego sąd może przyznać temu, czyje dobro osobiste zostało naruszone, odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę. Przepis ten znajduje zastosowanie do naruszeń jakiegokolwiek dobra osobistego (por. Edward Gniewek, op. cit., t. II). Powodowi przysługuje legitymacja czynna na podstawie art. 24 k.c., natomiast legitymacja bierna pozwanego wynika z art. 417 k.c. Zgodnie z tym przepisem za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej ponosi odpowiedzialność Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego lub inna osoba prawna wykonująca tę władzę z mocy prawa. W myśl art. 448 k.c. kompensowana jest krzywda, która oznacza szkodę niemajątkową wywołaną naruszeniem dobra osobistego, polegająca na fizycznych dolegliwościach i psychicznych cierpieniach pokrzywdzonego. Przyznanie zadośćuczynienia i jego wysokość zależy od sądowej oceny okoliczności danej sprawy i nie oznacza dowolności organu stosującego prawo co do możliwości korzystania z udzielonej mu kompetencji (por. wyrok SN z 12 października 2001 roku, IV CKN 507/00, OSNC 2002/5/65 i wyrok SN z 29 stycznia 2004 roku, I CK 350/03, LEX nr 174163). Przy oznaczeniu zakresu wyrządzonej krzywdy należy wziąć pod uwagę rodzaj naruszonego dobra, zakresu (natężenie i czas trwania) naruszenia, trwałości skutków naruszenia i stopnia ich uciążliwości, a także stopień winy sprawcy i jego zachowania po dokonaniu naruszenia (por. wyrok SN z 22 maja 2002 roku, V CKN 1109/00, LEX nr 56995; wyrok SN z 21 marca 2003 roku, I CKN 1683/00, LEX nr 80450; wyrok SN z 21 lutego 2008 roku, II CSK 442/07, LEX nr 387609; wyrok SN z 10 lipca 2008 roku, I CSK 27/08, LEX nr 489546). W niniejszej sprawie należało wziąć pod uwagę naruszone dobre osobiste, jakim jest tajemnica korespondencji, która co do zasady jest dobrem osobistym mniej istotnym niż zdrowie czy wolność człowieka. Należy jednak podkreślić, że tajemnica korespondencji z Biurem Rzecznika Praw Obywatelskich w Warszawie stanowi ważny element kontroli nad działaniami sądów, prokuratury czy policji. W wyjątkowych wypadkach naruszenie tajemnicy korespondencji powodować może również niebezpieczeństwo odwetu ze strony osób, które były przedmiotem skargi. W niniejszym przypadku naruszenie dobra miało charakter jednorazowy, nie wywołało poważniejszych skutków dla powoda, poza zgubieniem kodów służących do korespondencji z Biurem Rzecznika Praw Obywatelskich w Warszawie, przy czym nie uniemożliwiło to powodowi kontynuowania wszczętej przed tym organem sprawy. Wina sprawcy naruszenia miała charakter nieumyślny, przy czym miała charakter rażącego niedbalstwa. Powód poczuł się urażony postępowaniem prokuratora, który początkowo zaprzeczał, żeby przesyłka była ocenzurowana, a dopiero na skutek kolejnych pism przyznał, że koperta rzeczywiście została otwarta i opieczętowana, ale zaznaczył, że nikt nie zapoznał się z treścią korespondencji. Z uwagi na powyższe w ocenie Sądu w niniejszym składzie należało zasądzić od pozwanego na rzecz powoda zadośćuczynienie w wysokości 1000 zł. Wysokość zadośćuczynienia, która została ustalona na podstawie podanych wyżej okoliczności sprawy, koreluje z wysokością odszkodowań przyznawanych przez ETPC w Strasburgu w związku z naruszeniem tajemnicy korespondencji, a co za tym idzie art. 8 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (por. przykładowo wyrok ETPC w Strasburgu z 15 stycznia 2009 roku, 28328/06, sprawa Kudła v. Polska). W pozostałym zakresie powództwo na podstawie art. 448 k.c. podlegało oddaleniu. O kosztach procesu orzeczono na podstawie art. 102 k.p.c.. Powód wygrał proces, co do zasady, chociaż nie co do wysokości. Zgodnie z art. 100 k.p.c. w razie częściowego tylko uwzględnienia żądań koszty będą wzajemnie zniesione lub stosunkowo rozdzielone. Sąd może jednak włożyć na jedną ze stron obowiązek zwrotu wszystkich kosztów, jeżeli jej przeciwnik uległ tylko co do nieznacznej części swego żądania albo gdy określenie należnej mu sumy zależało od wzajemnego obrachunku lub oceny sądu. Wysokość zadośćuczynienia zależała od oceny Sądu, stąd należało nie obciążać powoda kosztami zastępstwa procesowego pozwanego.

Sędzia Anna Kowalska

Zarządzenie

1. odnotować, 2. odpis wyroku wraz z uzasadnieniem proszę doręczyć powodowi wraz z pouczeniem o apelacji oraz Janowi Kowalskiemu pozwanego; 3. za 7 dni lub z pismem

Warszawa, 15 marca 2023 roku Sędzia Anna Kowalska